Vertellingen
Veel oudere Somerenaren kennen nog allerlei interessante verhalen van vroeger. Die hebben we ook al een aantal verzameld. Kent u er ook? Dan nemen wij ze graag van u over om te bewaren!
DE FOOTÓ VAN ÓNZE VÀODER
Jozef pràote heil vlug. Ge koont hoiere det ginne Zömmerse wàos. Erges oit ‘t Limburgs misschien. Jet, z’n vraow, kwamp oit Tilburg.
Grutmoeder wàos heil wit mi de femilie van d’n Edah en umdè wai dik bai grutmoeders waore, kèènde wai ze ók goe en we vónnen ’t interessante mense.
Jozef ha ’n footótoestel en as d’r iets te doew wàos in de buurt, makte hai footó’s. Ze haan ók n’n autó. Dè wàos heil bezunder. Ieder jaor ginge Jet en Jozef óp reijs nào Valkenburg of nào Spa in Bels en dan makte Jozef ónderweege schón footó’s mi berge en wàotervalle. Daor stónne ze zaelf ók óp, mi ‘ne wandelstok in de haand. Nào de reijs liejt Jet bai grutmoeders de footó’s kiejke. Wai móchte ze dan ók ziej, mer “ nie mi de vengers àonkomme.”
De footó’s wórde in n’n album geplekt óp dik zwart pepiejer mi deun bleijkes d’r tusse, wàor spinnewebbe óp zaote.
Ik zaot bai de klèènkeinder, veur óp de grond van ’t staatieportret. Heil trots, want ik ha vur d’n uurste keier van m’n lèève kniekawse àon.
Grutmoeder ha ’n schón Limburgse muts óp: zwart mi blenkende krölkes en borduursel en óns moeke ha ne pothoewd óp mi ’n strik d’r um.
‘t Wàos grout fist. Ze haan de weg versiejerd mi n’n boog van gruun en gekleurde roiskes. Allemàol prachtig mouwie.
Ik mós footó’s komme kiejke. D’n album wórde vur d’n dag gehàold en ik móch ze allemàol ziej, van de reijze nào Valkenburg, Spa en Echternach, van de wandelstokke, van de gaow brulleft van óns femilie, van de buurt en alles. Mer ik mócht ‘r nie àonkomme. En toen ik vroeg of ik ’n pàor footó’s bai móch laote maake, waigerde ze pertinent. Ze vertraowde ze gin mens toew.
Wel gaf ze me ’n heil klèèn negatiefke. “Hiejer sti aw vàoder óp”, zisse. Ik zag niks en gloifde nie dè min vàoder daor óp stón. Mer ik liejt de footograaf z’n waerk doew en toen kwamp d’r ’n heil schón bild van min vàoder te vurschijn. Dè wàos gin staatiefootò, want daor stónnie nie óp in z’n sóndese klirre, mi d’n boord um en de plói in de bóks. Neie, daor wàos ie óp z’n swerres, in de manchesterse bóks, de gallege ouver ’t hemd, d’n boik vuroit, ongedwónge en nie op ’n berèèkening. As ne gewoonen dörpse mens àon ’t waerk. Nèèven ‘m stón ne jónge mi n’n transportfiets, wàor ne zak mèèl óp lag. Dè wàos d’r inne van Craone, de möldersknaecht.
KWÀOJÓNGESSTREEK
Weiter vinge we in de lentendag ók mölders in ‘n beukehèèg. Mölders waore ’n sórt groute keevers. As t’r óit inne bai zaot mi witte vluggelkes, dan nuumde wai die ‘d’n bakker’. As we ne mölder of tweie gevange haan, dan bewaorde we die in ’n luciferredoiske mi ‘n pàor beukebleijkes d’r bai, dan ha’t bisje wa te èète Luciferredoiskes wiere altijd bewaord. Wai haan thois allemaol zó’n doiskes um de melktaendjes van oew aige in te bewaore, mer ók vur kröllekes en meier van dè klèèn spul. Soms bónne we ’n druijke àon ’n pótje van de mölder en liejten‘m zouwe dan roondvliejge. ’t Móiste wàos as t’r ne vógel ouver vlóg en de mölder in de vlucht oppikte. Heil soms gebeurde dè en dan haan we de vógel ók gevange.
Soms ginge we dikkoppe vange in de slout. Die deen we in ’n glaoze pötje mi wàoter. En dan mer waachte tot dè t’r joong kikvorskes kwaame. Groute kikvorse vinge we ók en die blaosde we wel ’s op mi ’n rietje. We hinge ze ók óit àon de schrikdraod en dan kreege ze iedere keier ne schok van de stroum, die op d’n draod stón. Dè mainde wai temeenste, mer d’r gebeurde niks. Wisse wai veul!
As we ginge visse, haan we nie veul gerai: d’n hengel wàos n’n bónstaak, d’n dobber wàos de koeurk van ’n fles en d’n angel dè wàos ’n kromgebooge knopspelleke, wàor we ne piejer àon pikte. De vislijn wàos gewoon ’n aind staerk naaigorre. Mi die oitrusting vinge wai vis. ’t Waore dik mer klèèn, mer ’t wàos vis.
Mi ’n vergroutglas kónne we ‘heur’ laote brande. De jasbeschermer van de fiets wàos van ‘heur’ en as zónne jasbeschermer kepot wàos, kónne wai daor veul plezier van hebbe. We ginge in de zoon zitte, viejte ’t vergroutglas, leen daor ’n stuk ‘heur’ oonder en liejte de zoon op ’t glas schijne. Ge moost efkes geduld hebbe, mer dan ging ’t ‘heur’ àon ’t zulte en echt àon ’t brande. Verschillende kirre zijn daor àolling boerdereije dur afgebrand.
We haan ‘t spelleke ‘bónne raoie’; Oneffe of effe koonde raoie. Ge viet ’n heffelke bónne oit oew bónzekske en ge liejt de teegeperteij raoie, ‘ón-’ of ‘ef’. As die goe ràoide, mooste gai alle bónne afgèève die ge in de haand had en andersum kreegde gai net zó veul bónne van de teegeperteij. De móiste bónne haan we daor ’t liefste vur. Nie die gewoon witte of broin, mer zwarte en mouwie gespikkelde. Bónne raoie deen durskes mistal.
Bókspringe deen we ók dik. Vural jónges, want maidjes haan rokke of punnekes àon en daor koonde nie hendig schraibins mi springe Dè bókspringe ging zouwe: ne jónge ging króm stao en de volgende jónges sprónge dan achter mekaar schraibins ouver ‘m hin. Mee ging hai ók wir króm stao en zó volgde ze mekaar op. Mi hoe meier man ge waort, des te schónder ging dè. Óit ginge we zouwe al bókspringend in ’n heil reij achter mekaar nào de school en dè schoot goe op!
Kèènde ge nog ‘hammer, schaar of mes’? Ik zal oe dè spel oitlegge. Iemes van de groep die mee di, stón mi de reug tigge de muujer mi de haand vur zinnen boik en inne stón d’r króm mi zinne kop bai hum in de haand en dan kwaame d’r wir ‘n stel aachter die ók allemàol kop àon kónt króm stónne. De aander van de groep die mee deen, mósse prebeere mi n’n àonloup zo weit muggelijk op die kroom rugge nào vurre te springe. As ze d’r dan allemàol ópzaote, riep de lèèste die gesprónge ha: ‘hammer’(vuist) ‘schaar’(tweie vingers) of ‘mes’(inne venger). Hai die as achterste króm stón, mós raoie wa ‘t wàos. As ie ’t goe ha, mósse de jónges die gesprónge haan króm gàon stao. Wàos dè nie, dan sprónge zai nog ne keier. Zó wisselde dè iedere keier. As t’r nie gefoeteld wórde, temeenste! ’t Ging d’r wel lómp àon toew.
‘Hondfraole’ dè deen wai ók. Dè duun ze naw nog, mer naw hait dè verstoppertje speule. Dus dè is doidelijk.
Kèènde ge ’t spel ‘màotje schiejte’ nie mer? Dè mós zouwe: ge zette ieder èèveveul cente in. D’r wórde in ’t zand ’n streep getrokke en ‘t wàos de kunst um ieder óp de beurt ne cent krek op die getrokke streep te góie. As t’r iemes mi zinne cent óp de streep lag, kooste prebeere die d’r af te góie. As de cente óp waore, ha hai gewónne, die ’t kortste bai of óp de streep lag. As t‘r tweie waore, dan mooste ge kampe mi nog ieder inne cent. De winnaar krig alle cente die in ’t zand vur ’t ópraape laage.
’n Aander spel wàos ‘landkappe’ ofwel ‘land veroovere’. In ’t zand wórde vur de tweie speulers ieder ’n vak geteikend. Mi ‘n mes, gewoonlijk ’n knijp, wórde bai mekaar in ’t vak gegóid. As ’t mes raecht blif stao, mooste ge goe oplette, want dan wórde in de lengterichting van ’t mes ’n streep getrokke en dè stuk land kreegde ge d’r dan bai. Zó ging dè umstebeurt totdè d’n inne of d’n andere ’t heil land gewónne ha.
We deen ók wel ’s belleke trekke, mer dè ging óp de miste plàotse nie, want bekant niemes ha ’n bael àon de vurdeur. Me ging gewoonlijk aachterum.
Dan wàos t’r ók nog dolle. Kapdolle vur de jónges en pindolle of zwipdolle vur de durskes. Bai zwipdolle gebroikte ne pindol en ’n stökske mi ’n tawke d’r àon. Uurst mooste ge ’t tawke um de pindol draaie, dan weggóie en as d’n dol draaiend óp de grónd teraecht kwam, mooste ge d’n hillen tijd mi dè zwiepke tigge d’n dol àon slao, zódettie blif draaie. De maidjes die dur goe ik waore, kónne zouwe d’n hille weg nào de school aflegge. Jónges haan dus ne kapdol. Daor mooste ge netjes ’n tawke umhin draaie en ‘m dan zó góie dettie, as ie de grónd rakte, op zinne punt teraecht kwam en ’n hort blif draaie. Op d’n harde weg ging dè ’t bèèste. Soms wórde de kapdol versiejrd en dè gaf ’n mouwie effect as ie stón te draaie. Sommige jónges sloege in zinne kapdol ne spijker mi ‘n heil spitse punt. Ze prebeerde n‘m dan zó te zette, dettie mi die spitse punt zó op n`n andere kapdol teraecht kwam dettie middendur spleet of d’r `n stuk afkapte. Dan wàos ie nie mer te gebroike. Gelukkig kooste toendertijd bai mubbelmaaker Toon Maos in de Knaolstraot wir gaow ne neije laote maake, mer dè kaoste wel ’n kwartje.
D’r wàos ók nog iets mi carbietbusse. Óngebluste kalk ging in ’n blekke bus. Mi tuf makte ge die ’n bietje nat zódettie begós te sisse. Dan gaow d’n deksel óp de bus en dur d’n druk die dan in de bus óntstón, vlóg d’n deksel d’r mi n’n harde knal af. Ge moost zoeurge degge oit de buurt bleeft! Zó haan wai óp ne keier `n aaw rómkroik gebroikt vur dè spelleke. `n Gaot in d`n bójem en carbiet d’r in. ’n Kledje tuf dè hólp hiejer nie. Dus dan mer d`r in pisse! D`n deksel d`r óp en `n lucifér bai dè gàotje gehaawe en toe vlóg mi n`n hillen harde knal d`n deksel van die kroik af en tigge d`n buurman z’n perd, dè daor net in de weij liejp. Naw, dè hebbe wai geweete! `t Perd spróng ouver d`n draod van de weij en sloeg óp hol. En d`n buurman goe kwào netuurlijk. Ónze vàoder en hai mósse `t perd gàon vange en wai kreege flink op óns dónder. Van de loewtere schrik hebbe wai t’rnao dè spelleke allein mer vórt mi klèèn buskes doeurve te doew.
We kónne ók nog hinkebritse. Gemainlijk wórde d’r mi krijt ’n figuujer op de grónd geteikend mi tiejn vakke. Krijt, daor koonde nie altijd àonkomme, mer d’r lag hiejer of daor wel ’n stuk gips van ’n kepot hailigebild en daor kooste ók goe mi teikene.’n Schoenpoetsdoiske mi zand ’r in of d’n ónderkant van ’n kepot glas, wàos d’n hinkebrits. Die wórde in ’t uurste vak gegóid en dan mooste ge d’n hinkebrits mi de voewt van ein bein al hinkelend in elk volgend vak schóppe. Ge moogt nie op de lijne van ‘t figuujer teraecht komme. As ge af waort, wàos de volgende àon de beurt.
Zó kwaame wai ónzen tijd wel dur! Spellekes zat en we vermakte ons aige goe, al haan we dan ginnen tillevizie of compjoeter. D’r wàos trouwes nog veul meier te speule, mer dè bewaor ik tot ne volgende keier.
Jan van Eijk, 2023
DE ROGGEPLAK BEWERKE, ZAAIE, ÓGSTE EN DE REST
Ge zaagt dan op de ekkers de boere àon `t waerk gao. Ze kwaame, zó gezi, wir oit zinne winterslaop.
De grónd mós wir klaorgemakt wórre zó detter gezaaid en gepót kós wórre.
D`r wórde begonne mi `t stalmeest nào d’ekker vaore. Dè meest kwamp oit de potstal van de koei en natuurlijk van de vaerekes, `t perd en de henne. Dè wàos d`n hille winter bai mekaare gedao óp de meesthoup. `t Meest oit de koestal haole wàos zwaor waerk, want de koei haan dè allemàol heil vaast àongetraid.
As de stal dan leeg wàos, wórde d`r wir strawsel en aander droig spul in gedao. Dan kósse de koei, as die wir op de stal kwaame, neij meest maake.
Mi de slagkaar wórde dè nào d’ekker gevaore en mi de meesthaok van de kaar getrokke en óp hupkes geli. As dè gebeurd wàos, mós `t oiterin gedao wórre. Meestbrèèke haite dè.
Bai `n gemengd bedrijf, wa de miste boere haan, mooste d`r ók erpel gezet wórre. Dè deen ze mi de schup. Nevve `n pootkoord wórde kuulkes gemakt en in elk kuulke wórde ne pooterpel geli. Bai de volgende reij wórde ók wir `n kuulke gemakt en ’t zand desse dàorvur oitschöpte, wórde in `t kuulke van de vurrige reij gegóid. Zó wórde d`n hille plak vól erpel gezet en dan mer waachte tot ze oitkwaame.
Tussendur wórde nog wel us kalk of aander kunstmeest gezaaid um ’t better te laote gruije.
Zó gaow as de erpel begósse oit te komme, mós t`r geschoefeld wórre um de plukkem d`r oit te haawe. Soms mósse die erpel ók gespoote wórre tigge de cólóradokeever, want as die bisjes `t heil lóf óp fraote, dan gruijde de erpel nie mer.
`t Wàos nog al ’s mee schoefele tusse de haaver of de erpel en ók tusse de mangelwortele.
De mangelwortele wórde ók mi `n mesjientje gezaaid en as die oitkwaame dan mooste d’r óp de kneij tussendur kroipe um ze oit te dunne. Dè wàos bedoeld um schón grouwte mangelwortele te kriejge.
Tiggewórrig hebbe ze vórt mesjienes um dè waerk te doow.
Wàos dè schaerpe gebeurd, dan kós `t maaie beginne. Vruuger maaide ze alles mi zeecht en pikhaok, mer naw hebbe ze ouveral mesjienes vur en die wórre ammèr grutter.
Maaie mi de zeecht wàos `n heil aparte kunst. Ze maaide dan mi die zeecht de rog af en hiele die mi de pikhaok tigge ‘t lenkse bein bai mekaare. En as ze genóg gemaaid haan vur inne gaerw dan wórde die nào achtere geli dur mi dè lenkse bein te draaie en de gaerw óp de grónd te legge. Dan kós de gaerw gebónne wórre.
Làoterhin veranderde dè allemàol en kwaame de maaimesjienes. Toen hoofde ze allein nog mer àon te maaie; ein strook van `t laangs nevve de plak en de rest wórde machinaal gemaaid. In `t begin mi ne zelfbinder, mer tiggeworrig duun ze `t al vórt mi ne maaidorser.
Bai `t mi de zeecht maaie, wórde de gaerwe op tijle gezet um te droige en nàoderhand mi kaar of waage nào hois gehàold en óp de schelft of in `t tashool getaast. Wa nie binne kós, zette ze boite óp mijte um làoter ook binnegehàold te wórre en oit te dorse.
Dè dorse deen wai bai ons nog mi `n dorsmesjien dè àongedrivve wórde mi `n menizzie. Die dorsmenizzie lag boite en die wórde àongedrivve dur `t perd d’r vur te spanne. Dè perd liejp dan constant reundjes en zódoende wórde `t dorsmesjien, dè binne stón, àongedrivve op ein pk.
`t Kós ók zijn dè zó`n mijt op innen dag gedorse mós wórre, mer dan wórde dàor de dorskas vur ingehuujerd.
`t Strouwe wórde mi n`n hikkel van plukkem en rawwighaaid ontdao en dan wórde d`r schoif van gemakt, die ook wir gelivverd wórde àon d`n Boerenbond. Ók dè livverde geld óp.
D`n afval wàos um ónder de vaerekes en de koei te straowe. Die makte d`r meest van en dan wàos de cirkel wir roond.
Ók de mangelwortele mósse ein vur ein oitgedao wórre. Uurst wórde de kop mi de blaor d`r afgedao en dan nào hois gehàold en in de mangelwortelekeul opgeslaage um in de winterdag opgevoejerd te wórre àon de koei. Afval die óp d’n ekker blif ligge, wórde ók mee genómme en thois àon de koei opgevoejerd.
KÓRRE ÓGSTE EN VERWERKE
As `t kórre ógstrijp wàos en `t weer wàos `r nào dan kós ‘r gemaaid wórre.`t Begin wórde gemakt dur àonmaaie. Dè wil zegge: mi zeecht en pikhaok `n strook kórre afmaaie, zódè t`r roimte kwam vur `t maaimesien dè dur `n perd getrokke wórde.`t Afgemaaide kórre wórde dan dur d`n aflegger óp hupkes geli en die wiere dan dur de beinders en beindsters gebónne tot gaerwe. Die gaerwe wórde, as t`r genóg gemaaid wàos of d`n hille plak wàos afgemaaid, óp tijle gezet um te droige. As die tijle droig genóg waore, wórde ze nàoderhand mi de hóg kaar of ne waage nào hois gehàold um in de boerdereij óp de schelft of in `t tashool getaast te wórre, soms wel tot in de nok van de schuujer. De rest van d`n ógst wór binne gin plàots vur wàos, wórde boite óp mijte getaast óp `t aerf van de boerdereij en làoter binnegehàold um gedorse te wórre.
’t Dorse
Dè gebeurde mi ‘n dorsmesien, àongedrivve dur `n menizzie die boite lag en dur `n perd óp gang gehaawe wórde. Of `t dorsmesien wórde dur ‘ne bezinemooter of n`n elektrómooter mi ‘ne riejm àongedrivve. Bai `t dorse wier `t kórre van de àore gescheije en kwam ónder `t mesien óp d’n den teraecht. `t Strouwe kwam via d`n opschudder àon d`n andere kant van `t mesien óp d’n den te ligge en wier in gaerwe bai mekaar gebónne. Nào `t dorse wórde de gedorste rog dur de waaimeule gedao um zouwe `t kórre van `t kaf te scheije. Kaf van haaver wórde gebroikt um in de pilluwwe van bedde te doew. Dur de waaimeule apart ópgevange rog wier in jute zakke gedao en `t kaf wàos vur de henne. Die kósse d’r in dabbe en de aachtergeblivve korrels nog oitpikke. `t Gedorste strouwe wier gebroikt um ónder de koei te straowe en ók in de vaerkeskóie. Dè wórde dan óp d`n duujer wir koeie- of vaerkesmeest en op `t land oitgereeje en oondergeploegd (getuld).`n Aander deil van `t strouwe wórde apart gehaawe as schoifstrouwe um in de winterdag, as ze óp `t land niks kónne doew, schoif van te maake.
Schoif maake
Dè ging zouwe: `t Strouwe wórde per gaerw wir losgemakt en in klèèn busselkes ouver d`n hikkel gehàold. N`n hikkel wàos n`n dwarsbalk mi raechtopstàonde pinne um plukkem, dè nog tusse `t strouwe zaot, d`r tussenoit te trekke. D’n Hikkel lag op zówa ne mèèter hógte óp tweie stàonders. Dàor wórde dan die busselkes durhin getrokke en zó hiele ze `t zoiver strouwe ouver. As ze dan vur inne schoof genóg bai mekaar haan, dan wórde die mi ne strouwen baand bai mekaar gebónne, dan nog inne keier óp de grónd gestoikt en in de snaibank mi `t strouwemes vlak afgesnaid. Die schoif wórde gebroikt um strouwe daak mi te dekke. Ze kónne ók gebroikt wórre um pannepóppe van te maake. Die wiere óp `t dak ónder de Oud-Hollandse panne gestopt um de rèègen en de weind teege te haawe. As ze te veul schoif gemakt haan, dan kónne ze die verkoupe àon d`n Boerenbónd of àon de firma van Engelen-Vughts op Slois Elf. Dàor makte ze d’r strouwe hulze van die um flesse gedao wórde tigge `t brèèke, as ze vervoerd mósse wórre.
Van Engelen, làoter de Halmplank, makte van die schoif isólaasieplaote. De naam Halmplank is wir veranderd in Stramit/Isobouw en dàor wórre naw gin schoif mer gebroikt of verwerkt. Ik denk trouwes dè t`r gin schoif mer gemakt wórre. `t Is heil veul waerk en pannepóppe zijn ók nie mer nódig. Tiggewórrig legge ze zónnepaneele.
Jan van Eijk, jan. 2023
TÀOFELE IN ZÖMMERE EN IN AASTE
Tàofele wàos ’n volksvermaak dè jàore geleeje nog bestónd. ’t Gebeurde as ne jónge en ’n maidje al heil laang mi mekaare ginge, trawplanne haan en ’t rakte dan oit. Tiggewórrig gebeurt dè ók, mer naw hoierde ge d’r niks ouver. Vruuger wàos dè schaand en of ‘t al nie erg genóg wàos, dan ginge ze toffele. Wàorum dè gedao wier, is mai naw nog nie doidelijk.
D’r wórde ’n stel vriende en kennisse ópgetrómmeld en die ginge dè dan viejere. Leedvermaak dus! In de plàots dè ze meelaaie haan, ginge ze de zaak ouverhoup zette. Dè deen ze gewoonlijk bai ’t maidje thois, as zai ’t oitgemakt ha, en anders bai de jónge. Bai de kèèrk wórde óp unne zóndigemaerige tweie strouwepóppe in n’n bóm gehange, vurstellend de jónge en ’t maidje. Dè wàos um de àondacht te trekke van ’t kerkvolk.
Weiter wórde n’r bai de jónge of ’t maidje roondum ’t hois allerhande vervèèlende streek oitgehàold. Bai de kiepkaar wórde bevurbild de börries ónder de kaar durgehàold. Geriffermeerd nuumde ze dè dan. Soms hàolde ze d’r ók nog karre oit de buurt bai. As t’r ne wàoterput wàos, dan wórde de putmik losgemakt, zódè ze gin wàoter mer kónne putte. Heil smerrig wàos ‘t as ze dur ’t oopestàonde kelderrömke kaf nào binne ginge blaoze. Ók wórde n’r van weite óp lampeglaoze geblaoze um de pliesie af te leije (lampeglaoze zijn glaoze vur ’n ólielamp). De pliesie trad daor naamelijk heil streng tiggen óp. Óp afstand stónne de daaders dan te lache mi de ellende die ze zaelf te berde haan gebraocht. Ik heb ’t zaelf, toen ik nog jóng wàos, tweie kirre geziej in Zömmere.
In Aaste deen ze ’t anders: Ha ’t maidje de scheuld, dan wórde d’r óp n’n afgesprooke naacht ’n dikke laog kaf op ’t erf geblaoze mi unne waaimeule. ’t Schónhaawe van ’t erf wàos naamelijk ’t waerk van ’t óngetraowd vraowvolk thois. ’t Wàos ’r um te doew, dè zó’n maidje laang te werreke ha. Dan ha ze ginnen tijd um wir àon te vraaie. As de maanskaerel ’t oitgemakt ha, wórde d’r mi grovver geschut gewerkt. D’n bèèrput wier oopegetrokke en dan wórde letterlijk d’n bèèr gereeje. ’t Meest wórde op d’n dries of de bleijk nirgeflatst. Ók wórde n’r wel ’s n’n immer of ’n kroik mi zeijk óp schaerp gezet. Mi de herrie die die joong dan makte, wàos ’t de bedoeling dè de vraer in paniek nào boite zào komme en dettie dan ’n klaad zeijk oit zinnen aige bèèrput ouver zich hin krig. In de zeijk zette, dàor ging ’t dus um. As ie daags ternao in wào spanne dan haan ze ók nog de kiepkaar (net as in Zömmere) geriffermeerd gemakt. Óit hing die kaar zelfs ópgetaakeld in n’n bóm te bungele.
Ge ziet we: fist vur iederein, behaalve vur ’t mislukte broidspaar!
Jan van Eijk, juni 2024
`N SMERRIG HOISHAAWE VAN VRUUGER
Vruuger hadde van die hoishaawes wàor `t nie zo naaw kwam en wàor me nie zó naaw keek. De teije zijn veul veranderd, ók óp dè gebied. Óp de miste plàotse kaande wel zegge dè t`r naw heil ordentelijk oitzie. Ik wul prebeere `n bild te gèève van hoe `t kós gao en ouverdriejve makt de zaak doidelijk. `t Wàos `n smerrig gedoew wàor ik `t ouver gao hebbe. Loister mer `s.
’t Hoishaawe wónde in `n aaw vervalle hoiske, lig, donker en nie te grout. En ze boewerde d`r ók nog `n bietje bai. Roondum `t hois, ge koont `t van wijdte al ziej, wàos ’t ein groute rawàozie. En ze haan, dè wel, `n heil kloocht joong, van elleke sórt wa en ze waore allemàol èève klèèn. D’r lag hiejer en daor nogal `s `n stróntbóks te valle. Van die klèèn piskónte koonde nie veul anders verwaachte. `t Stónk `r z`n best, want iederein hiel de meestblokke binne gewoon àon.
`t Wàos `n voil ketiejer: ge moost `r bai wijze van sprèèke de vuujt vèège vurdè ge boite geengt. D`r lag zand in d`n herd, dus ge koont `r nie van de vloewer èète. Moeder ha d`n hillen dag ne voile plegger vur, ouver de scholk, die ók nie al te zoiver wàos. Óp `t furnois in de keuke, wàor `n laog vetten drek op zaot, wórde `t èète gekókt in smerrige panne, wàor ge de kleur al host nie mer van koost ziej. De koffie smakte nào schótelwàoter en d`n thee wórde `n pàor kirre per dag àongelèèngt en waerm gehaawe aachter óp dè voil furnois. De tasse wàor ge oit moost drenke, waore al nie veul zoiverder. Vurdè ze d`r koffie ingoote, wórde d’r uurst mi de punt van de scholk, die zóas gezi nie al te zoiver wàos, ne keier durhin gevèègd. En dan deen ze d`r koffie in of thee, nàovenant dé ge wàot.
De keinder die t`r roondliejpe, rooke nào pis en haan groute snotbelle, die moeder af en toew ók mi de punt van de scholk afvèègde. Henne liejpe n`r in de keuke en soms zelfs ouver de tàofel um wa mee te pikke. D`n hónd en de katte wónden ók in hois. Ne keier ha t`r `n kat gejoongd bai ein van de keinder in `t bed, want dàor sliejp die kat altijd. Die bedde, dè wàos inne grouten todhoup. Dàor kooste wel `s vlooie in zitte en dè jukte wel wa, mer dè waore ze gewèènd.
As t`r geèète wórde, waaste niemes z`n haand van tevurre. Ze schoove zouwe mer àon. Mi de schoimspaon wier óp elk burd wa èète gekwakt. `t Wàos dik petàozie van wortele mi join, boeremoes of zoermoes, want dè spul haan ze vur aige gerief in d`n hof. As ze dè óp haan, wórde d`r nog z`n best mölk geèète of brokkepap. `t Vlis dè ze aote wàos van `t vaereke, dè ze vetgemèèst haan. Dè àote ze gelijk óp tot àon de herses en de kinnenbak toew. In de keuke wàor ze zaote te èète, hing bóve de tàofel dik wa was te droige, as `t `r boite gin weer vur wàos.
De durskes haan van die plekhaor en d`r zaote nog dik leus in. `n Loizekaemke haan ze gin in hois en dus haan ze ók ginne krant nódig um de loize en neete óp te vange. Ónder `t ééte, as ze allemàol àon de tàofel zaote, spiende `t `r dik as `n oordeil. Iederein mainde wa te zegge te hebbe en dus pràote ze allemàol dur mekaar hin. Soms zaot `r wel `s inne te brulle, umdettie `t èète nie lustte, mer dè was gin probleem: de volgende keier krig ie `t wir gewoon vur z`n neus gezet.
`t Wàos `r in hois wel smerrig, mer d`r wórde ginne smerrige praot verkaocht. D`r hing binne `n schildereij àon de muujer. Óp dè schildereij wàos `n afbilding te ziej mi `n oug in n`n driehoewk en dàor stón óp: “God ziet alles”. En dàor haan ze allemàol weezer af.
Dan hadde ge nog de geut en de gótstein mi `n pómp. Dàor wàos `t ók al nie erg prooper. Van de schótelslet weeste ge nie welke kleur die óit gehad ha. `t Voil wàoter liejp vanaf de gótstein dur `n piepke in de getsleup. Óp de geut hadde `n aawverwetst heuske ofwel `n plee. Ge kèènt dè wel: `n plank mi `n roond gaot `r in. Dàor stónk `t en ge kaant wel raoje wàornào ….! Óp die plank laage wa kepot gescheurde krante, um oew gat mi af te vèège as ge oew bódschap gedao had. Van `n bad of n`n douche haan ze nog nóit gehoierd. Inne keier in de wèèk wórde `t heil klèèn grut in d’n teil gedao en allemàol in `t zelfde wàoter. De aawluij waaste z`n aige af en toew àon de gótstein, as de joong te bed waore.
De grutvàoder die ze in hois haan, zaot dik te proime óp proimtebak. Hai snierste bekant elke keier nèève d`n törfbak, die in d`n herd stón. Ouver de smurrie, die t`r nèève ging, schoof d`n inne of d`n andere nog wel `s oit.
As de keinder ten blakke kwaame, zàode ge d`r `t liefste mi n`n boog umhin loupe. Ze stónke altijd, `t wàos net of ze schrik van wàoter haan, mer ze mekeerde nóit iets. D`n dokter die kós daor niks kommen doew.
Roondelum `t hois wàos `t, net as binne, ók ein groute rawàozie. De plukkem gruijde ónder de vurdeur dur nào binne. Die deur gink nóit oope; iederein die t`r óit mós zijn die kwam aachterum. Ge moost moewte doew um dur de raome hin te kiejke: zó smerrig! De gurdeijne die t`r vur hinge, waore èèvemin óit gewasse. Die zaote vól mi broin krenge, die t`r aigelijk nie in hoierde.
Oitaindelijk, toen de jónges en de durskes wa gróter worde en inzaage dè `t zouwe aigelijk nie kós, is `t veul better gewórre. Ze zijn oitgegruijd tot `n fesoenlijk hoishaawe, wàor ge mi t`n blakke koost komme. Dè kwam dur de school, wàor ze te hoiere kreege wa de gevolge kanne zijn as alles zó smerrig is. Dus ge ziet, ónderwijs kan ók óp zó`n raw hoishaawe `n goei oitwerking hebbe.
Jan van Eijk febr. 2025