Vertellingen

De grótste wenkel die we in Zömmere haan, wàos d’n Edah in de Paostelstraot, óp d’n hoewk van de Meulestraot wàor óns grutmoeder en ónzen oopa wónde.
Jozef pràote heil vlug. Ge koont hoiere det ginne Zömmerse wàos. Erges oit ‘t Limburgs misschien. Jet, z’n vraow, kwamp oit Tilburg.
Grutmoeder wàos heil wit mi de femilie van d’n Edah en umdè wai dik bai grutmoeders waore, kèènde wai ze ók goe en we vónnen ’t interessante mense.
Jozef ha ’n footótoestel en as d’r iets te doew wàos in de buurt, makte hai footó’s. Ze haan ók n’n autó. Dè wàos heil bezunder. Ieder jaor ginge Jet en Jozef óp reijs nào Valkenburg of nào Spa in Bels en dan makte Jozef ónderweege schón footó’s mi berge en wàotervalle. Daor stónne ze zaelf ók óp, mi ‘ne wandelstok in de haand. Nào de reijs liejt Jet bai grutmoeders de footó’s kiejke. Wai móchte ze dan ók ziej, mer “ nie mi de vengers àonkomme.”
De footó’s wórde in n’n album geplekt óp dik zwart pepiejer mi deun bleijkes d’r tusse, wàor spinnewebbe óp zaote.
As d’r ’n fistelijke gelèègenhaid wàos in de buurt, dan ging Jozef tusse de klante dur footó’s maake en dè gebeurde ók mi de gaow brulleft van oopa’s en grutmoeders. De heil femilie móch d’r óp stao. ’t Wàos ’n bietje ne rawwe groep, mer ze zaage d’r allemàol bleij en vroolijk oit.
Ik zaot bai de klèènkeinder, veur óp de grond van ’t staatieportret. Heil trots, want ik ha vur d’n uurste keier van m’n lèève kniekawse àon.
Grutmoeder ha ’n schón Limburgse muts óp: zwart mi blenkende krölkes en borduursel en óns moeke ha ne pothoewd óp mi ’n strik d’r um.
‘t Wàos grout fist. Ze haan de weg versiejerd mi n’n boog van gruun en gekleurde roiskes. Allemàol prachtig mouwie.
Veul jàore làoter, toen Jozef van d’n Edah al laang nie mer lèèfde en Jet aawd gewórre in ’n klèèn hoiske wónde, dè in den hof stón van de wenkel, riejp ze mai óp ne keier binne.
Ik mós footó’s komme kiejke. D’n album wórde vur d’n dag gehàold en ik móch ze allemàol ziej, van de reijze nào Valkenburg, Spa en Echternach, van de wandelstokke, van de gaow brulleft van óns femilie, van de buurt en alles. Mer ik mócht ‘r nie àonkomme. En toen ik vroeg of ik ’n pàor footó’s bai móch laote maake, waigerde ze pertinent. Ze vertraowde ze gin mens toew.
Wel gaf ze me ’n heil klèèn negatiefke. “Hiejer sti aw vàoder óp”, zisse. Ik zag niks en gloifde nie dè min vàoder daor óp stón. Mer ik liejt de footograaf z’n waerk doew en toen kwamp d’r ’n heil schón bild van min vàoder te vurschijn. Dè wàos gin staatiefootò, want daor stónnie nie óp in z’n sóndese klirre, mi d’n boord um en de plói in de bóks. Neie, daor wàos ie óp z’n swerres, in de manchesterse bóks, de gallege ouver ’t hemd, d’n boik vuroit, ongedwónge en nie op ’n berèèkening. As ne gewoonen dörpse mens àon ’t waerk. Nèèven ‘m stón ne jónge mi n’n transportfiets, wàor ne zak mèèl óp lag. Dè wàos d’r inne van Craone, de möldersknaecht.
Ik ben zó bleij mi die footó van onze vàoder. De schónste oit Jette verzaameling, vein ik, want ik zag ónze vàoder wir terug, zóas ie d’r elken dag werkelijk oit ha geziej. En dè bild wàos ik bekant vergèète.Willemien Willems-van de Moosdijk

De roggeplak bewerke, zaaie, ógste en de rest.
As de winterdag vurbai wàos, dan wórde `t stillekes àon wir lente.
Ge zaagt dan op de ekkers de boere àon `t waerk gao. Ze kwaame, zó gezi, wir oit zinne winterslaop.
De grónd mós wir klaorgemakt wórre zó detter gezaaid en gepót kós wórre.
D`r wórde begonne mi `t stalmeest nào d’ekker vaore. Dè meest kwamp oit de potstal van de koei en natuurlijk van de vaerekes, `t perd en de henne. Dè wàos d`n hille winter bai mekaare gedao óp de meesthoup.
`t Meest oit de koestal haole wàos zwaor waerk, want de koei haan dè allemàol heil vaast àongetraid.
As de stal dan leeg wàos, wórde d`r wir strawsel en aander droig spul in gedao. Dan kósse de koei, as die wir op de stal kwaame, neij meest maake.
Mi de slagkaar wórde dè nào d’ekker gevaore en mi de meesthaok van de kaar getrokke en óp hupkes geli.
As dè gebeurd wàos, mós `t oiterin gedao wórre. Meestbrèèke haite dè.
En dan wórde de ploeg vur d`n dag gehàold en kós t`r getuld wórre. Gewoon mi `n einschàorige ploeg, want d’r waore nog gin tweie of driejschàorige.`t Perd `r vur en de voerman d`r aachter en zó wórde d`n ekker voor vur voor umgetuld en de plak zaaiklaor gemakt vur `t kórre, de haaver of vur de erpel. De rog wórde oit de hand gezaaid en de haaver mi `t zaaimesjien. Dè wàos umdè ge ternao nog mi de haaverschoefel tusse de reije dur moost kanne schoefele. Làoter kwamp Hain Craon (Cranenbroek ) vórt mi `n spuijtmesjien `t onkroid kepot spuijte.
Bai `n gemengd bedrijf, wa de miste boere haan, mooste d`r ók erpel gezet wórre. Dè deen ze mi de schup. Nevve `n pootkoord wórde kuulkes gemakt en in elk kuulke wórde ne pooterpel geli. Bai de volgende reij wórde ók wir `n kuulke gemakt en ’t zand desse dàorvur oitschöpte, wórde in `t kuulke van de vurrige reij gegóid.
Zó wórde d`n hille plak vól erpel gezet en dan mer waachte tot ze oitkwaame.
Óp palmzóndig wórde óp elken hoewk van de kórreplak `n paalmtekske in de grónd gestooke um Gods zèègen af te smeeke vur `n goowie gewas.
Tussendur wórde nog wel us kalk of aander kunstmeest gezaaid um ’t better te laote gruije.
Zó gaow as de erpel begósse oit te komme, mós t`r geschoefeld wórre um de plukkem d`r oit te haawe. Soms mósse die erpel ók gespoote wórre tigge de cólóradokeever, want as die bisjes `t heil lóf óp fraote, dan gruijde de erpel nie mer.
`t Wàos nog al us mee schoefele tusse de haaver of de erpel en ók tusse de mangelwortele.
De mangelwortele wórde ók mi `n mesjientje gezaaid en as die oitkwaame dan mooste d’r óp de kneij tussendur kroipe um ze oit te dunne. Dè wàos bedoeld um schón grouwte mangelwortele te kriejge.
Tiggewórrig hebbe ze vórt mesjienes um dè waerk te doow.
Dan kwamp de ógstmàond. `t Gerizzep wórde vur d`n dag gehàold. De zeecht um de rog te maaie mós uurst schaerp gemákt wórre. Haore zeen ze daor teege. Dàor haan ze bezunder haorgetuug vur, `n haorkreum en n`n haorhammer.
Wàos dè schaerpe gebeurd, dan kós `t maaie beginne.Vruuger maaide ze alles mi zeecht en pikhaok, mer naw hebbe ze ouveral mesjienes vur en die wórre ammèr grutter.
Maaie mi de zeecht wàos `n heil aparte kunst. Ze maaide dan mi die zeecht de rog af en hiele die mi de pikhaok tigge ‘t lenkse bein bai mekaare. En as ze genóg gemaaid haan vur inne gaerw dan wórde die nào achtere geli dur mi dè lenkse bein te draaie en de gaerw óp de grónd te legge. Dan kós de gaerw gebónne wórre.
D`r is n`n tijd geweest desse nie better wisse en dè alles mi de zeecht en de pikhaok gemaaid wórde.
Làoterhin veranderde dè allemàol en kwaame de maaimesjienes. Toen hoofde ze allein nog mer àon te maaie; ein strook van `t laangs nevve de plak en de rest wórde machinaal gemaaid. In `t begin mi ne zelfbinder, mer tiggeworrig duun ze `t al vórt mi ne maaidorser.
Bai `t mi de zeecht maaie, wórde de gaerwe op tijle gezet um te droige en nàoderhand mi kaar of waage nào hois gehàold en óp de schelft of in `t tashool getaast. Wa nie binne kós, zette ze boite óp mijte um làoter ook binnegehàold te wórre en oit te dorse.
Dè dorse deen wai bai ons nog mi `n dorsmesjien dè àongedrivve wórde mi `n menizzie. Die dorsmenizzie lag boite en die wórde àongedrivve dur `t perd d’r vur te spanne. Dè perd liejp dan constant reundjes en zódoende wórde `t dorsmesjien, dè binne stón, àongedrivve op ein pk.
`t Kós ók zijn dè zó`n mijt op innen dag gedorse mós wórre, mer dan wórde dàor de dorskas vur ingehuujerd.
De gedorste rog ging vur `n gedilte nào d`n Boerenbond en d`r wórde geld vur gebeurd. ’n Aander klèèn dil ging van de mölder as mèèl nào d`n bakker um roggebroud van te laote bakke. Dè broud kónne we in gediltes ophaole. Ge hoofde dan allein mer bakloun te betaole.
`t Strouwe wórde mi n`n hikkel van plukkem en rawwighaaid ontdao en dan wórde d`r schoif van gemakt, die ook wir gelivverd wórde àon d`n Boerenbond. Ók dè livverde geld óp.
D`n afval wàos um ónder de vaerekes en de koei te straowe. Die makte d`r meest van en dan wàos de cirkel wir roond.
De erpel waore ondertusse ók oitgedao. Allemàol bos vur bos mi de riejk oitgestooke en mi de haand ein vur ein opgerapt; groute en klèèn apart. De klèèn wórde gebroikt as vaerekesvoejer en de groute vur aige gerief of vur d`n handel, want d’r mós ók geld verdiend wórre.
Ók de mangelwortele mósse ein vur ein oitgedao wórre. Uurst wórde de kop mi de blaor d`r afgedao en dan nào hois gehàold en in de mangelwortelekeul opgeslaage um in de winterdag opgevoejerd te wórre àon de koei. Afval die óp d’n ekker blif ligge, wórde ók mee genómme en thois àon de koei opgevoejerd.
Zó ziede mer: Óp de boerderijj wàos altijd waerk en naw heb ik nog mer ein onderdeil van al dè waerk beschrivve.Jan van Eijk